Shqipëria në OSBE
Shqipëria u bë pjesë e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE- në atë kohë CSCE) gjatë procesit të Këshillit Ministror të Berlinit (19-20 qershor 1991).
Akti Përfundimtar i Helsinkit u nënshkrua nga autoritetet shqiptare më 16 shtator 1991, pasuar nga nënshkrimi i Kartës së Parisit për një Evropë të Re, më 17 shtator 1991. Ky moment shënoi një ndryshim thelbësor në rrjedhën e politikës së jashtme shqiptare, që do të çlironte Shqipërinë nga izolimi ndërkombëtar dhe do ta sillte më pranë bashkësisë Euro-Atlantike, duke ndarë parimet dhe vlerat e lirisë, demokracisë dhe sundimit të ligjit.
Aderimi i Shqipërisë në OSBE u shoqërua me reforma të thella ligjore në lidhje me të drejtat e njeriut. Rrethanat që i mundësuan Shqipërisë hyrjen në OSBE, përfshinin lëvizjen demokratike të dhjetorit 1990, zgjedhjet e para pluraliste dhe miratimin e Paketës së Përkohshme Kushtetuese, më 29 prill 1991. Kjo Paketë përfshinte dispozita që pranonin pluralizmin politik dhe respektimin e të drejtave të njeriut.
Në 1997, Këshilli i Përhershëm vendosi, me kërkesën e Qeverisë shqiptare, të dërgojë një Prani të OSBE-së në Shqipëri, për të ndihmuar në kapërcimin e krizave politike dhe për ta shpënë vendin në zgjedhje të përgjithshme, në përputhje me angazhimet e OSBE-së. Kryesia Daneze, përmes të Dërguarit të saj të Posaçëm, ish-kancelari austriak, Dr.Franz Vranitzky, ndërmjetësoi zgjidhjen e krizës politike dhe mundësoi hapjen e një Pranie të OSBE-së në Shqipëri. Në një fazë të dytë, kjo Prani u ri-përcaktua me një mandat të zgjeruar, për të përfshirë kqyrjen e kufijve veri-lindorë të vendit.
Më vonë, në vitin 2003, u ra dakord për rishikimin e mandatit që vijon, në mënyrë që të pasqyroheshin më mirë zhvillimet dhe përparimi i vendit.
Sot, Prania e OSBE-së në Shqipëri mbështet reformat ligjore, gjyqësore, administrative dhe ndihmon autoritetet shqiptare në ndërtimin e kapaciteteve parlamentare, luftën kundër korrupsionit dhe promovimin e qeverisjes së mire, fuqizimin e shoqërisë civile, forcimin e lirisë se medias etj.
Roli gjithnjë në rritje i Shqipërisë në rajon dhe më gjerë ka ndikuar në ndryshimin thelbësor të marrëdhënieve me OSBE-në. Shqipëria nuk është më një konsumator i ekspertizës së OSBE-së, por kontribuon në mënyrë të qenësishme në ruajtjen dhe forcimin e rolit të Organizatës në arkitekturën evropiane të sigurisë.
Shqipëria ka hyrë në një fazë të re bashkëpunimi me OSBE-në, në atë të partneritetit për arritjen e përparësive kombëtare të vendit, në përputhje me aspiratat për integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian.
Angazhimi më i rëndësishëm i Shqipërisë në kuadër të OSBE-së është Kryesia e Radhës e Organizatës, gjatë 2020. Ndonëse Kryesia shqiptare e OSBE-së u përball me sfida të paparashikueshme, mes tyre dhe pandeminë e Covid-19, ajo rezultoi si një nga Kryesitë më të suksesshme, sa i përket vendimmarrjes dhe ruajtjes së funksionalitetit të organizatës.
Kështu, takimi i Këshillit Ministror që u mbajt në Tiranë, më 3-4 dhjetor 2020 prodhoi dokumente të pasura në numër dhe substancë: njëmbëdhjetë në tërësi dhe në të gjitha përmasat. Më e rëndësishmja e këtij Ministeriali ishte se 57 Shtetet pjesëmarrëse ranë dakord mbi caktimin e Sekretarit të ri të Përgjithshëm dhe drejtuesve të 4 institucioneve të OSBE.
Anëtarësimi dhe kontributi i Shqipërisë në OSBE ka pasur dhe vijon të ketë në fokus mbrojtjen dhe avancimin e interesave të vendit tonë pranë organizatave ndërkombëtare në Vjenë, ku Shqipëria është e anëtarësuar.
Një rëndësi të veçantë gjatë vitit 2023 ka pasur harmonizimi i arritjeve të Kryesisë sonë të OSBE-së në 2020 me qëndrimet e mbajtura dhe objektivat tona si vend anëtar jo i përhershëm i KSOKB-së përgjatë 2022-2023.
Në këtë kuadër, kontributi i vendit tonë mbetet thelbësor sa i përket:
- Luftës në Ukrainë;
- Arritjes së konsensusit për Kryesinë e ardhshme të OSBE-së dhe 4 posteve kryesore drejtuese të organizatës;
- Rritjes së sensibilizimit sa i përket situatës së shqiptarëve në Luginën e Preshevës;
- Bashkimit me deklaratat, si edhe bashkësponsorizimit të rezolutave të BE-së, në përputhje me një nga objektivat kryesore të politikës sonë të jashtme për t’u linjëzuar 100% me qëndrimet e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë së Unionit;
- Përfaqësimit të vendit tonë në panele e veprimtari të ndryshme të OSBE-së.
Bashkëpunimi me Organizatën e Kombeve të Bashkuara
Shqipëria u anëtarësua në Kombet e Bashkuara në vitin 1955.
Në vitin 2007 Shqipëria bëhet një nga tetë vendet në botë që pilotojnë reformën e OKB-së “Të Veprojmë si Një”.
Në vitin 2017, OKB në Shqipëri fillon Programin 5-vjeçar të Bashkëpunimit për Zhvillim të Qëndrueshëm 2017-2021.
OKB dhe Qeveria e Shqipërisë lançojnë Fondin për Përshpejtimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDG Acceleration Fund) me qëllim sigurimin e fondeve fillestare për nisma të përbashkëta që përshpejtojnë veprimet për SDG në nivel kombëtar (i riemërtuar në One Fund).
Në janar 2019, Sistemi i OKB-së në Shqipëri zbaton Reformën Globale të Sistemit të Zhvillimit të OKB-së, me një Koordinator të Përhershëm dhe një Zyrë të përforcuar të Koordinatorit të Përhershëm.
Në tetor 2021, Shqipëria dhe OKB nënshkruajnë Kornizën e Bashkëpunimit për Zhvillim të Qëndrueshëm të OKB-së 2022-2026.
Në Vjenë të Austrisë ndodhen zyrat qendrore të disa prej institucioneve të rëndësishme të Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Zyrat e OKB në Vjenë u hapën më 1 janar 1980 dhe ishin të tretat pas atyre të hapura në Nju Jork dhe në Gjenevë.
Në zyrat e OKB në Vjenë funksionojnë institucione si:
Zyra e Kombeve të Bashkuara për Krimin dhe Drogën (UNODC)
Organizata e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Industrial (UNIDO)
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA)
Komisioni Përgatitor i Organizatës së Traktatit Gjithëpërfshirës për Ndalimin e Provave Bërthamore (CTBTO)
Bordi Ndërkombëtar i Kontrollit mbi Narkotikët (INCB)
Zyra e Kombeve të Bashkuara për Çështjet Hapësinore (UNOOSA)
Organizata Ndërkombëtare e Migracionit (IOM)
Komisioneri i Lartë i Kombeve të Bashkuara për Refugjatët (UNHCR)
Zyra e Kombeve të Bashkuara për Çështjet e Çarmatimit (UNODA)
Komisioni i Kombeve të Bashkuara mbi Ligjin Ndërkombëtar Tregtar (UNICITRAL)
Misioni merr pjesë në punimet e këtyre agjencive të OKB-së, voton për agjendat, buxhetet dhe programet e tyre. Misioni është pika lidhëse mes agjencive të OKB-së dhe institucioneve shqiptare.
Bashkëpunimi me UNODC (Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogat dhe Krimin)
Bashkëpunimi i Shqipërisë me Zyrën e Kombeve të Bashkuara për Drogat dhe Krimin (UNODC) është një pjesë e rëndësishme e përpjekjeve të vendit për të luftuar krimin e organizuar, trafikun e drogës dhe korrupsionin, si dhe për të përmirësuar sundimin e ligjit. Ky bashkëpunim fokusohet në disa fusha kryesore:
Lufta kundër trafikimit të drogës dhe krimit të organizuar:
UNODC ka mbështetur Shqipërinë në forcimin e kapaciteteve të saj për të parandaluar dhe luftuar trafikun e drogës dhe rrjetet e krimit të organizuar. Kjo përfshin trajnime për forcat e zbatimit të ligjit dhe mbështetje teknike.
Lufta kundër trafikimit të qenieve njerëzore:
Në partneritet me UNODC, Shqipëria ka ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të adresuar trafikimin e qenieve njerëzore, duke përfshirë programe për mbrojtjen e viktimave dhe ndjekjen penale të trafikantëve.
Forcimi i integritetit dhe lufta kundër korrupsionit:
UNODC ka ndihmuar Shqipërinë të zbatojë masat anti-korrupsion, duke përmirësuar transparencën në administratë dhe forcimin e institucioneve përkatëse.
Përpjekjet për parandalimin e terrorizmit dhe financimit të tij:
Shqipëria ka punuar me UNODC për të forcuar masat kundër terrorizmit dhe për të parandaluar financimin e veprimtarive terroriste.
Forcimi i sundimit të ligjit dhe drejtësisë penale:
Në bashkëpunim me UNODC, janë zhvilluar projekte që synojnë forcimin e sistemit të drejtësisë penale në vend, duke përfshirë trajnime për gjykatës, prokurorë dhe agjenci të tjera ligjzbatuese.
Ky bashkëpunim është pjesë e përpjekjeve më të gjera të Shqipërisë për të përmbushur angazhimet e saj ndërkombëtare dhe për të përmirësuar standardet në luftën kundër krimit dhe korrupsionit, në përputhje me Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDG).
Bashkëpunimi me UNIDO
Organizata e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Industrial (UNIDO) ka luajtur një rol të rëndësishëm në mbështetjen e Shqipërisë në procesin e saj të zhvillimit industrial dhe ekonomik, veçanërisht pas ndryshimeve politike dhe ekonomike që pasuan rënien e regjimit komunist në fillim të viteve 1990.
Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe UNIDO-s datojnë që nga anëtarësimi i vendit në Kombet e Bashkuara dhe bashkëpunimi me këtë agjenci është përqendruar kryesisht në disa fusha kyçe:
- Zhvillimi i Industrisë së Qëndrueshme
UNIDO ka mbështetur Shqipërinë në përpjekjet për të zhvilluar industrinë në mënyrë të qëndrueshme dhe konkurruese, duke promovuar praktika të gjelbra dhe teknologji të avancuara. Kjo përfshin projekte për efikasitetin energjetik dhe uljen e ndikimit mjedisor të sektorëve industrialë.
- Ndërtimi i Kapaciteteve Lokale
Në bashkëpunim me qeverinë shqiptare, UNIDO ka ndihmuar në ndërtimin e kapaciteteve lokale për zhvillimin industrial dhe krijimin e vendeve të reja të punës. Kjo ka përfshirë programe trajnimi për sipërmarrësit dhe përforcimin e zinxhirëve të vlerës në fusha të ndryshme prodhuese.
- Promovimi i Eksporteve dhe Tregtisë
UNIDO ka mbështetur iniciativat shqiptare për të rritur eksportet dhe për të përmirësuar standardet e cilësisë së produkteve, duke ndihmuar vendin të integrohet më mirë në tregjet ndërkombëtare.
- Mbështetja për Politikën Industriale
UNIDO ka ofruar asistencë teknike dhe këshilla për hartimin e politikave industriale që synojnë zhvillimin e sektorëve strategjikë dhe përmirësimin e klimës së investimeve në Shqipëri.
- Projekte për Ndryshimet Klimatike dhe Energjinë e Rinovueshme
Në vitet e fundit, UNIDO ka ndihmuar Shqipërinë të zhvillojë projekte për përballimin e ndryshimeve klimatike dhe rritjen e përdorimit të burimeve të rinovueshme të energjisë, duke e bërë këtë një prioritet kombëtar në kuadër të agjendës së qëndrueshmërisë.
- Bashkëpunimi Rajonal
Përveç projekteve specifike për Shqipërinë, UNIDO ka mbështetur bashkëpunimin rajonal në Ballkanin Perëndimor për të nxitur rritjen e integruar dhe shkëmbimin e përvojave mes vendeve fqinje.
Ky bashkëpunim ka pasur ndikim pozitiv në përmirësimin e infrastrukturës industriale të Shqipërisë, forcimin e sipërmarrjeve vendase dhe promovimin e rritjes ekonomike të qëndrueshme. Përmes këtyre marrëdhënieve, UNIDO ka kontribuar në integrimin më të gjerë të Shqipërisë në ekonominë globale dhe përmbushjen e objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm.
Shqipëria ka zbatuar një Program për Vendin (Country Programme) për vitet 2020-2024 me UNIDO dhe po punon për hartimin e një Programi Partneriteti për Vendin (Programme for Country Partnership), proces i cili lehtësohet nga Misioni dhe koordinohet nga Agjencia e Programimit Strategjik dhe Koordinimit të Ndihmës (SASPAC).
Shqipëria dhe Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA)
Shqipëria është anëtare e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (ANEA/IAEA) që prej vitit 1957, duke kontribuar në promovimin e përdorimit të sigurt, të mbrojtur dhe paqësor të teknologjisë bërthamore. ANEA funksionon përmes tre strukturave kryesore – Bordit të Guvernatorëve, Konferencës së Përgjithshme dhe Sekretariatit – dhe fokusohet në tre fusha kryesore në sigurinë bërthamore, shkencë dhe teknologji bërthamore, si dhe inspektimin dhe verifikimin bërthamor.
Bashkëpunimi i Shqipërisë me ANEA-n është thelluar vit pas viti, duke u shtrirë në fushat e sigurisë dhe mbrojtjes nga rrezatimi, shëndetit publik dhe zbatimeve paqësore të shkencës bërthamore. Në thelb të këtij bashkëpunimi qëndron përdorimi i teknologjisë bërthamore për zhvillim shoqëror dhe ekonomik, veçanërisht në sektorin e shëndetësisë, duke u përqendruar në diagnostikimin e hershëm të sëmundjeve dhe trajtimin e kancerit.
Shqipëria ka nënshkruar Programin Kombëtar Kuadër (CPF) 2024–2029, i cili përfshin katër drejtime prioritare: sigurinë, mbrojtjen nga rrezatimi e sigurinë bërthamore, shëndetin publik, radioizotopet dhe teknologjinë e rrezatimit, si dhe ushqimin e bujqësinë.
Ndërkohë, vendi ka luajtur rol aktiv në forumet drejtuese të Agjencisë. Nga viti 2007 deri më 2009, Shqipëria ishte anëtare e Bordit të Guvernatorëve, duke kontribuar në hartimin e politikave dhe mbikëqyrjen e veprimtarisë së Agjencisë.
Në fushën e inspektimit dhe verifikimit bërthamor, Agjencia trajton çështje globale që lidhen me zhvillimet bërthamore në vende si Irani, Siria dhe Koreja e Veriut, duke theksuar rëndësinë e kontrollit ndërkombëtar dhe të bashkëpunimit për ruajtjen e sigurisë ndërkombëtare.
Shqipëria dhe Komisioni Përgatitor i Organizatës së Traktatit Gjithëpërfshirës për Ndalimin e Provave Bërthamore (CTBTO)
Shqipëria është një pjesëmarrëse aktive në Traktatin për Ndalimin e Plotë të Provave Bërthamore (CTBT), një marrëveshje globale që ndalon provat bërthamore në të gjitha mjediset. Vendi e nënshkroi traktatin më 27 Shtator 1996 dhe e ratifikoi më 23 Prill 2003, duke treguar angazhimin e saj për çarmatimin bërthamor dhe sigurinë ndërkombëtare.
Pas ratifikimit të traktatit, Shqipëria krijoi Qendrën Kombëtare të të Dhënave (NDC-AL) për të menaxhuar dhe analizuar të dhënat që lidhen me monitorimin e provave bërthamore. NDC-AL funksionon në kuadër të Institutit të Gjeoshkencave (IGEO) dhe bashkëpunon ngushtë me Institutin e Fizikës Bërthamore të Aplikuar (IANP). Ky institucion është integruar ngushtë me Departamentin e Sizmologjisë dhe Qendrën Kombëtare të Monitorimit të Tërmeteve (NEMC) pranë IGEO.
Bashkëpunimi i vazhdueshëm i Shqipërisë me CTBTO thekson përkushtimin e saj ndaj parimeve të CTBT-së, duke kontribuar në paqen dhe sigurinë globale.
