Ambasadorja Donika Hoxha ka dhënë një tjetër intervistë interesante për marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Bullgarisë, të përbashkëtat tona, potencialin tonë të bashkëpunimit e jo vetëm. Lexoni intervistën e plotë për J.P. Traiblazing: https://issuu.com/jarpin2008/docs/trailblazing_magazine_february_march_2022
1. Shkëlqesia Juaj, a mund të hidhni më shumë dritë mbi marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet Shqipërisë dhe Bullgarisë? Si e keni parë trendin e këtyre marrëdhënieve që nga emërimi juaj në këtë detyrë në vitin 2018? Çfarë duhet përmirësuar sipas jush?
Marrëdhëniet diplomatike ndërmjet Shqipërisë dhe Bullgarisë u vendosën në prill të vitit 1913 dhe më 10 tetor 1922, Konstadin Boshniak prezantoi Letrat Kredenciale si Kryetar i Legatës Shqiptare në Sofje. Në mars të vitit 1954, Shqipëria dhe Bullgaria i ngritën marëdhëniet e tyre të përfaqësimit diplomatik në nivelin e ambasadave. Nga fillimi i viteve '60 e në vazhdim ambasadat e dy vendeve tona drejtoheshin nga të Ngarkuarit me Punë dhe më 25 janar 1988 u lidh një marrëveshje për shkëmbimin e ambasadorëve.
Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Bullgarisë kanë tradita të gjata dhe kontaktet mes popujve tanë janë të mira dhe intensive. Traktati dypalësh për Miqësinë dhe Bashkëpunimin ofron bazën ligjore për zhvillimin bashkëkohor të marrëdhënieve tona. Marrëdhëniet dypalëshe kanë evoluar ndjeshëm vitet e fundit dhe kontaktet e nivelit të lartë po mbahen rregullisht.
3 vitet e fundit kanë shënuar shkëmbime vizitash në nivelin më të lartë. Presidenti i Republikës së Bullgarisë, Sh.T.Z. Rumen Radev zhvilloi një vizitë shtetërore në Tiranë në mars 2020, Kryeministri i Shqipërisë, Sh.T.Z. Edi Rama vizitoi Sofjen në qershor të vitit 2021. Gjithashtu, ka pasur vizita në Sofje dhe Tiranë në nivel të Ministrit të Punëve të Jashtme, Kryenegociatorit, Ministrit të Energjisë dhe Infrastrukturës, Ministrit të Kulturës dhe të tjerë në nivele dhe fusha të ndryshme. Gjithashtu, janë lidhur disa marrëveshje, që do të forcojnë marrëdhëniet tona dhe do të përmirësojnë lidhjet midis administratave tona.
Shqipëria dhe Bullgaria janë dy vende mike, të cilat po njihen më shumë. Ne ndajmë mirëkuptim dhe vlera në kontekstin e BE-së, NATO-s, OKB-së etj. Ndërtimi i urave njerëzore nuk është një mision i thjeshtë, por unë dhe ekipi im kemi arritur disi ta bëjmë Shqipërinë më të njohur për miqtë tanë bullgarë dhe gjithashtu Bullgaria është bërë më e njohur për shqiptarët vitet e fundit. Megjithatë, duhet bërë më shumë dhe ne jemi këtu për këtë.
Një nga aspektet që do të doja të theksoja janë marrëdhëniet ekonomike. Ka ende një potencial të pashfrytëzuar. Si kompanitë shqiptare ashtu edhe ato bullgare duhet të rifokusojnë aktivitetin e tyre dhe t'i drejtohen më shumë tregut rajonal. Unë kam qenë në gjendje të eksploroj dhe zbuloj nevojat e tregut bullgar, i cili vazhdon të shihet nga investitorët e huaj si një destinacion tërheqës investimi me kosto të ulët dhe me stimuj të qeverisë për mundësi të reja investimi. Bullgaria ofron disa mundësi punësimi si dhe taksa të ulëta dhe të sheshta mbi korporatat dhe të ardhurat. Nuk ka kufizime ligjore për pronësinë e huaj ose kontrollin e firmave. Me disa përjashtime, subjekteve të huaja u jepet i njëjti trajtim si kompanitë kombëtare dhe investimet e tyre nuk kontrollohen ose kufizohen ndryshe.
Ka rritje të qëndrueshme në zhvillimin e teknologjisë dhe softuereve, mbështetjen teknike dhe kontraktimin e proceseve të biznesit. Sektorët e teknologjisë së informacionit (IT) dhe të kontraktimeve të jashtme kanë tërhequr një sërë kompanish amerikane dhe evropiane në Bullgari dhe shumë prej tyre kanë krijuar qendra shërbimi globale dhe rajonale në vend. Sektori i automobilave ka tërhequr gjithashtu investitorë amerikanë dhe të huaj në vitet e fundit. Në këtë drejtim, do t'u sugjeroja shumë kompanive dhe subjekteve ekonomike shqiptare, që të zgjedhin Bullgarinë si një partner biznesi dhe treg potencial për të zgjeruar aktivitetin e tyre dhe për të ofruar mundësi për t'u zgjeruar në Shqipëri.
2. Cilat janë pikat më të forta të bashkëpunimit mes dy vendeve tona?
Marrëdhëniet tona karakterizohen nga një vullnet i qëndrueshëm për zhvillim të mëtejshëm në të gjitha fushat si: ekonomia, turizmi, inovacioni, tregtia, dixhitalizimi, kultura etj. Kontakti mes dy popujve dhe vendeve tona, është i shkëlqyer dhe dëshmitar i rritjes së vazhdueshme të shkëmbimeve të vizitave, gjë që ka treguar mbështetjen e palëkundur të Bullgarisë në rrugëtimin evropian të Shqipërisë. Nuk ka asnjë çështje të hapur apo pezull mes vendeve tona.
Marrëdhëniet dhe shkëmbimet në sektorët e ekonomisë dhe infrastrukturës po zhvillohen më tej me përpjekjet për realizimin e projektit gjeostrategjik të Korridorit VIII, duke treguar gatishmërinë për të ngritur një grup pune dypalësh për çështjet e energjisë dhe për të eksploruar mundësitë e bashkëpunimit në fushën e naftës dhe gazit natyror, nxitja e bashkëpunimit ndërmjet dy agjencive shtetërore për zhvillimin e investimeve të huaja, shkëmbimi i përvojave për start-up dhe inovacionet, bashkëpunimi në fushën e turizmit, industrisë së tekstilit dhe veshjeve.
Bashkëpunimi në fushën e arsimit dhe kulturës reflekton lidhjet e mira mes universiteteve tona dhe në programet e përbashkëta kërkimore. Në Universitetin e Sofjes “St. Kliment Ohridski”, në kuadër të Departamentit të Studimeve Ballkanike, ekziston një katedër shembullore e gjuhës shqipe dhe më shumë se 60 studentë mësojnë gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqipe çdo vit.
Sigurisht, sektori i turizmit është një nga pikat më të forta të bashkëpunimit tonë. Vitin e kaluar pati disa fluturime çarter nga Sofja në Shqipëri me turistë bullgarë dhe shpresojmë se në vitin 2022 do të vendoset linja e fluturimit direkt midis dy kryeqyteteve tona.
Shqipëria dhe Bullgaria kanë një bashkëpunim shumë të mirë të vazhdueshëm ndërmjet institucioneve në hetimin e veprave penale për lëndët narkotike, trafikun e paligjshëm, pastrimin e parave, krimin ekonomik dhe financiar, si dhe krimin kibernetik. Ne kemi një bashkëpunim të shkëlqyer me INTERPOL, EUROPOL dhe SELEC dhe kemi arritur të finalizojmë me sukses veprimet e përbashkëta ndërkombëtare.
3. Cili është qëndrimi i Bullgarisë përsa i përket integrimit evropian të Shqipërisë?
Gjatë Presidencës së Këshillit të BE-së në vitin 2018, Bullgaria arriti suksesshëm të rikthejë në axhendën evropiane perspektivën e zgjerimit të Ballkanit Perëndimor. Në gjysmën e parë të vitit 2018, Bullgaria doli të ishte një nga lobistët më të mëdhenj të Ballkanit Perëndimor dhe ende mbetet një e tillë, pavarësisht mosmarrëveshjes së vazhdueshme me Maqedoninë e Veriut.
Bullgaria ka rikonfirmuar qëndrimin e saj pozitiv për Shqipërinë në mbledhjen e Këshillit të Çështjeve të Përgjithshme dhe gjatë shkëmbimit të vizitave të nivelit të lartë. Fatkeqësisht, rruga e Shqipërisë në BE ka qenë e lidhur me atë të Maqedonisë së Veriut dhe kjo do të thotë se mosmarrëveshja midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut ka rezultuar në dështimin e Shqipërisë në mbajtjen e konferencës së parë ndërqeveritare me BE-në, që shënon fillimin zyrtar të negociatave, pavarësisht marrjes së dritë jeshile nga të 27 shtetet anëtare. Megjithatë, zyrtarët bullgarë kanë deklaruar vazhdimisht se çdo vend duhet të vlerësohet sipas meritave të arritura dhe Shqipëria është gati të nisë teknikisht negociatat e anëtarësimit me BE.
Ne jemi mirënjohës për ndihmën e shumëanshme që Bullgaria ka dhënë në proceset reformuese që po kalojmë.
4. Si ka kontribuar trashëgimia kulturore në afrimin e dy vendeve? Cili është roli i diasporës shqiptare në Bullgari në këtë aspekt?
Ajo që kam kuptuar gjatë qëndrimit tim në Bullgari është se ne kemi më shumë të përbashkëta nga sa jemi në dijeni. Ne kemi qenë gjithmonë shtete shumë miqësore, siç e përmend tashmë, me një histori të gjatë për të ndarë. Por, është shumë interesante të zbulosh disa zakone si të tundim kokën për Jo dhe të tundim kokën për Po. Gjithashtu, arkitektura e mrekullueshme historike, që të kujton arkitekturën osmane, gjendet në të dy vendet.
Arbanasi, një qytet i bukur afër Veliko Tërnovës, u themelua nga shqiptarët në Bullgari dhe ka stil të ngjashëm arkitekturor si Gjirokastra dhe Berati, dy qytete shqiptare dhe vende të UNESCO-s.
Mandritsa, i vetmi fshat shqiptar, u themelua në vitin 1636 nga baxhoxhinjtë shqiptare ortodokse, që kishin shërbyer në ushtrinë osmane. Ata u lejuan të zinin një copë tokë dhe ishin të përjashtuar nga pagimi i taksave. Mandritsa u çlirua nga sundimi osman më 15 tetor 1912, gjatë Luftës së Parë Ballkanike nga njësitë e Ushtrisë së Parë Bullgare, por u ripushtua nga osmanët gjatë Luftës së Dytë Ballkanike. Sipas traktatit të Kostandinopojës, fshati i kaloi Bullgarisë. Në fillim të shekullit të XX-të, fshati kishte rreth 3,500 banorë, ndërsa sot Mandritsa është një fshat i vogël me rreth 70 banorë, disa prej të cilëve flasin edhe sot një dialekt shqip të theksuar, në dialektin e toskërishtes. Megjithatë, me gjithë barrierat që kanë pasur ndër vite, banorët e mbetur të fshatit Mandricë, shumica e të cilëve të moshuar, kanë arritur të ruajnë gjuhën e vjetër shqipe dhe të shfaqin me krenari origjinën e tyre, pa lënë pas dore kulturën dhe traditën shqiptare.
Një nga zakonet më të vogla kulturore që kam hasur në Bullgari është byzylyku ​​Martenitsa (verorja). Kjo traditë e mbajtur prej kohësh bullgare përfshin njerëzit, që u japin të dashurve byzylykë me fije të kuqe dhe të bardhë në fillim të muajit mars, pra në fillim të pranverës. Ngjyrat e byzylykut përfaqësojnë vitalitetin dhe pastërtinë dhe tregojnë dëshirën që mbajtësi të jetë i shëndetshëm për vitin e ardhshëm. Po kështu në Shqipëri, më 1 mars, shumë fëmijë, vajza dhe gra, por edhe burra veshin një byzylyk të ngjashëm me dy ngjyra të bardha dhe të kuqe, të quajtur “verore”. Disa prej tyre e vendosin me 1 dhe e heqin me 14 mars ashtu si ka të tjerë, që e vendosin më 14 mars, që është “Dita e Verës” dhe e heqin kur shohin dallëndyshen e parë.
Për të mos harruar pijen boza, të cilën e gjejmë qoftë në Bullgari, qoftë në Shqipëri. Qyteti i Radomirit, i cili historikisht ka qenë i famshëm për prodhimin e bozës që nga gjysma e dytë e shekullit të 19-të, edhe sot feston prodhuesin e parë të bozës me origjinë shqiptare. Shqiptari Ali Serbez dhe djali i tij konsiderohen si prodhuesit e parë të bozës nga Shqipëria, duke lënë pas një pasuri të vlefshme për qytetin e Radomirit.
Sa i përket diasporës shqiptare në Bullgari, ajo përbën një komunitet shumë të vogël në krahasim me vendet e tjera të rajonit, por është një urë lidhëse për njerëzit dhe vendet tona. Në përgjithësi, diaspora shqiptare në Bullgari është e lidhur me Mandricën, i vetmi fshat me origjinë shqiptare në Bullgari. Në ditët e sotme studentët po e ruajnë frymën e diasporës sonë në Bullgari dhe numri i tyre po rritet pak nga viti në vit. Kjo është një qasje pozitive për të studiuar në rajon dhe në vendin mik, i cili mirëpret ngrohtësisht studentët shqiptarë.
5. Nëse do të mund t'i përshkruanit me pak fjalë marrëdhëniet ekonomike dypalëshe, çfarë do të thonit për tregtinë dhe investimet?
Bullgaria është një partner ekonomik tradicional i Shqipërisë dhe sipas Regjistrit Kombëtar të Bizneseve (QKB), që nga qershori 2021, në vendin tonë janë regjistruar 59 kompani bullgare, nga të cilat 37 janë me kapital 100% bullgar. Bizneset bullgare operojnë kryesisht në Tiranë dhe Durrës, me aktivitete në fushën e furnizimit me energji elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar, tregti me shumicë dhe pakicë, riparime automjetesh dhe motoçikletash, veprimtari profesionale, shkencore dhe teknike etj.
Në vitin 2019, vëllimi tregtar i shkëmbimeve me Bullgarinë ishte 95 milionë euro, nga të cilat importet kapën vlerën e 66,7 milionë eurove, ndërsa eksportet të 28,6 milionë eurove.
Në vitin 2019 dhe 2020, stoku i IHD-ve nga Bullgaria ishte 534.9 milionë euro dhe 535.9 milionë euro, ndërsa fluksi i IHD-ve ishte 11.9 milionë euro në vitin 2019 dhe 8.2 milionë euro në vitin 2020.
Investimi më i madh bullgar në Shqipëri, One Communication, është një model i mirë për të tërhequr investime dhe kompani të tjera. Fibank gjithashtu ka konsoliduar pozicionin e saj si banka me rritjen më të shpejtë në Shqipëri. Banka do të vazhdojë të luajë rolin e saj drejtues si ndërmjetës financiar dhe të jetë një mbështetëse e madhe e klientëve dhe e ekonomisë së vendit në përgjithësi.
Megjithatë, duket se ka ende potencial të pashfrytëzuar në lidhjet ekonomike fitimprurëse për të dy vendet. Ne duhet të eksplorojmë mundësi më të mëdha dhe të jemi të suksesshëm në shfrytëzimin e potencialit të bashkëpunimit rajonal nëse shpresojmë t'i mbajmë të rinjtë tanë në shtëpi dhe të tërheqim të tjerët në komunitetin tonë.
6. Turizmi është një sektor shumë i rëndësishëm për ekonomitë e Bullgarisë dhe Shqipërisë. Çfarë mendoni se do të dëshironin bullgarët që të ndiheshin edhe më mirë në resortet shqiptare?
Në të vërtetë, turizmi është një nga sektorët më vitalë për të dy vendet dhe shkëmbimi i turistëve ka shënuar rritje pavarësisht pandemisë dhe kufizimeve në fuqi. Në vitin 2019, Shqipëria ishte tregu turistik me rritjen më të shpejtë për qytetarët bullgarë duke shënuar një rritje prej 34,5% të numrit të turistëve krahasuar me vitin 2018.
Në 9 muajt e parë të vitit 2021, numri i shtetasve bullgarë që kanë vizituar Shqipërinë ishte 16.558. Ky ka qenë një tregues pozitiv duke pasur parasysh kufizimet dhe masat e marra në kuadër të pandemisë Covid-19. Ndërkohë, numri i shqiptarëve që vizituan Bullgarinë ishte 11.989. Theksojmë se në këtë statistikë përfshihen vetëm shtetasit shqiptarë, që udhëtojnë nga Shqipëria dhe jo nga vende të tjera.
Shqipëria është një destinacion i favorizuar për bullgarët, të cilët i qëndruan besnikë kësaj zgjedhjeje në vitet 2020 dhe 2021, pavarësisht masave pandemike Covid-19 të vendosura edhe gjatë stinës së verës. Bullgarët i njohin dhe i pëlqejnë traditat dhe ushqimet shqiptare, por më së shumti preferojnë bukurinë dhe bukuritë e bregdetit tonë. Pres që këtë verë më shumë bullgarë të shijojnë plazhet tona magjepsëse.
Ushqimi në Shqipëri është i shijshëm dhe me shije, gjë që të bën të kuptosh se të ngrënit mund të jetë një festë e vërtetë. 500 vjet nën Perandorinë Osmane me siguri kanë lënë gjurmët e tyre në identitetin tonë. Komunizmi bëri edhe më keq. Por ne kemi bërë shumë përparim që nga viti 1991 dhe së fundmi po përpiqemi të evoluojmë edhe në ushqim dhe ta rilidhim atë me identitetin tonë. Në ditët e sotme, kuzhina shqiptare është shumë e pasur dhe është një përzierje unike e shijeve të ndryshme mesdhetare ku realisht lindja takohet me perëndimin. përzierje e pastër e gastronomisë mesdhetare të ndryshme, multikulturore. Ky është një atraksion jo vetëm për turistët bullgarë.
7. Duke parë përpara në kohë, çfarë ngjarjesh madhore mund të presim në bashkëpunimin dypalësh në vitin 2022?
Sigurisht që ka marrëveshje të reja në proces të cilat do të konkretizohen. Rivendosja e fluturimeve të rregullta direkte Tiranë-Sofje do të jetë një arritje e vërtetë. Në gusht të vitit të kaluar, GullivAir, një kompani ajrore bullgare, planifikoi të nisë fluturime direkte sezonale, por për shkak të kufizimeve të Covid-19 në të dy vendet plani u shty. Në fillim të vitit 2022, ne po punojmë ngushtë me GullivAir dhe autoritetet e aeroportit të Tiranës për të përfunduar me sukses këtë detyrë. Vendosja e fluturimeve direkte do të nxisë marrëdhëniet ekonomike si dhe lidhjet tona dinamike turistike.
Gjithashtu, së shpejti do të zhvillohen edhe konsultimet diplomatike ndërmjet dy ministrive të punëve të jashtme, të cilat do të jenë një mundësi e mirë për të elaboruar dhe identifikuar mënyra të reja bashkëpunimi dhe fusha të interesit të përbashkët.